Ludziska !
Po czterech dniach intensywnej pracy z częściami zdania należy się Wam odpoczynek, jednak zanim to nastąpi, czeka nas dziś ciężka praca 😅. Gotowi? Zaczynamy !
Na dzisiejszych zajęciach, kiedy posiadacie już rozległą wiedzę na temat części zdania, poćwiczymy wykresy. Myślę, że nie powinny sprawić Wam już trudności .
Otwieracie zeszyty i zapisujecie temat dzisiejszej lekcji:
Temat: Wykres zdania pojedynczego - ćwiczenia.
Przed ćwiczeniami podsumowującymi opis zdania pojedynczego warto przypomnieć najważniejsze wiadomości ze składni. Może zamiast powtórek kilka rad – jak odczytywać trudne powiązania międzywyrazowe w wypowiedzeniu i jak je obrazować za pomocą wykresów.
Co musimy po kolei uwzględnić w takiej analizie?
Na wykresie pokazać zależności składniowe (związki składniowe lub szeregi) – oznaczamy je strzałkami, których groty skierowane są do wyrazu nadrzędnego.
Zapisać pytania, za pomocą których opisujemy, jak wyraz podrzędny określa wyraz nadrzędny.
Określić części zdania (podmiot, orzeczenie, przydawka, okolicznik, dopełnienie) oraz sposoby ich wyrażania (określić, do jakiej części mowy należy dany wyraz).
Określić związki składniowe i dobrze określić związek główny podmiotu i orzeczenia.
Spróbujmy – krok po kroku – opisać poniższe zdanie: Turyści z rejonów nadmorskich chętnie wyjeżdżają latem w góry.
Krok 1. Odnajdujemy orzeczenie i podmiot. Wiemy już, że orzeczenie jest najważniejszą częścią każdego wypowiedzenia, gdyż od niego zależy, czy utworzymy zdanie lub równoważnik. Od znaczenia i formy gramatycznej orzeczenia zależy również to, jakie wyrazy i w jakich formach będą określały czasownik, a potem rozwijały zdanie. Dlaczego czasownik jest najważniejszym elementem zdania? Przykładowo, używamy czasownika czytać, aby utworzyć wypowiedź: „ktoś – czyta – coś” (np. Mama czyta książkę), a czasownika brakować, aby powstało zdanie: „komuś – brakuje – czegoś” (np. Pracownikom brakuje czasu). Jaka jest między nimi różnica? W pierwszym zdaniu czasownik czytać łączy się z tradycyjnym podmiotem gramatycznym (jest nim rzeczownik w mianowniku: mama). Zdanie z orzeczeniem brakować może zawierać jedynie podmiot logiczny (zawsze jest nim rzeczownik w dopełniaczu). Jeśli zaś użyjemy orzeczeń typu grzmi, błyska się – nigdy w wypowiedzeniu nie pojawi się podmiot (będzie to zdanie bezpodmiotowe). Wypowiedzeniami bezpodmiotowymi będą również zdania z nieosobowymi formami czasownika, np. Wczoraj rozdano nagrody, Często tak się mówi. W zdaniu o turystach tym orzeczeniem jest czasownik wyjeżdżać. Możemy do niego dopisać słowa, które oddają schemat myślowy „ktoś – wyjeżdża – dokądś / gdzieś”: turyści – wyjeżdżają. Podmiotem zatem będzie rzeczownik turyści (występuje on w mianowniku, a czasownik w 3. osobie).
Krok 2. Wyznaczamy części mowy, które rozwijają informacje o orzeczeniu (określają to orzeczenie) oraz rozwijają informacje o podmiocie (określają ten podmiot). Te wyrazy tworzą grupę podmiotu oraz grupę orzeczenia. Szukamy części zdania w obu grupach – wydzielamy wyrazy, które tworzą pojedyncze elementy zdania. Pamiętamy, że przyimki oraz spójniki nie są samodzielnymi częściami zdania i łączą się z innymi częściami mowy (rzeczownikiem, przymiotnikiem, zaimkiem, liczebnikiem). Musimy zatem podzielić wypowiedzenie na mniejsze elementy: (Turyści) (z rejonów) (nadmorskich).........(chętnie) (wyjeżdżają) (latem) (w góry).
Krok 3.
Ustalamy, które wyrazy w obu grupach są wobec siebie nadrzędne, a które podrzędne. Zawsze wskazujemy pytanie przy wyrazie nadrzędnym, a relację tę przedstawiamy graficznie za pomocą strzałek:
turyści (skąd?) ← z rejonów
wyjeżdżają (dokąd?) ← w góry
z rejonów (jakich?) ← nadmorskich
wyjeżdżają (kiedy?) ← latem
wyjeżdżają (jak?) ← chętnie
Relacje składniowe przedstawiamy na wykresie – analizę rozpoczynamy od orzeczenia i podmiotu:
Krok 4.
Nazywamy składniki (części zdania). Możemy również wskazać, do jakiej części mowy należą i jaką mają formę gramatyczną:
turyści – PODMIOT GRAMATYCZNY (jest wyrażony przez rzeczownik w mianowniku),
wyjeżdżają – ORZECZENIE CZASOWNIKOWE (jest wyrażone przez czasownik w 3. osobie),
z rejonów – PRZYDAWKA (określa rzeczownik i jest wyrażeniem przyimkowym),
nadmorskich – PRZYDAWKA (określa rzeczownik i jest wyrażona przez przymiotnik),
w góry – OKOLICZNIK MIEJSCA (jest wyrażeniem przyimkowym i zadajemy pytanie o miejsce),
latem – OKOLICZNIK CZASU (jest wyrażony przez rzeczownik i zadajemy pytanie o czas),
chętnie – OKOLICZNIK SPOSOBU (jest wyrażony przez przysłówek i zadajemy pytanie o sposób).
Po krótkim przypomnieniu możemy przejść do ćwiczeń, które wykonacie w zeszytach. Zadanie będzie polegało na wykonaniu wykresu do poszczególnych zdań oraz podpisaniu wszystkich jego części (podmiot, orzeczenie, przydawka, okolicznik, dopełnienie).
Zad.1. Wykonaj wykres i podpisz części zdania.
a) Prawda od zawsze gwarantowała poprawne funkcjonowanie zorganizowanych społeczności.
b)Nauka jest potrzebna ludziom do życia.
c)Zdenerwowanej trochę nauczycielce hałas w klasie skutecznie przeszkadzał.
d)Mała Jola dała swojej mamie piękne, czerwone róże.
e)Polskie wyroby z bursztynu są znane na całym świecie.
f)Dzisiaj ludzie chętnie noszą szkła dwuogniskowe.
g)Dwa, brunatne niedźwiedzie leniwie wyłożyły się na arenie.
h)Od wczoraj jestem bardzo szczęśliwy.
i)W parku myślałem o Tobie.
Poniżej zamieszczam odpowiedzi, jednakże zależy mi, abyście wykonali wykresy samodzielnie, a następnie sprawdzili odpowiedzi. To bardzo ważne!
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)
Uff! Wypisywanie wyrazów i określanie ich jest czynnością drobiazgową, żmudną, a w dodatku łatwo można się przy tej okazji pomylić. Dlatego wysłuchaj kilku uwag:
1. Jeśli w egzaminacyjnym teście spotkasz tego typu polecenie – zawsze rysuj wykres, nawet, jeśli nie dostaniesz za to dodatkowego punktu. Dlaczego? Drzewko może skutecznie pomóc wszystkim tym, którzy gubią się w środku zdania bądź nie wiedzą, jakie pytanie trzeba w danym momencie zadać.
2. Zwracaj szczególną uwagę na pytania, które zadajesz do poszczególnych części zdania. Pamiętaj, że to właśnie od rodzaju pytania zależy przeważnie, czy wyraz staje się okolicznikiem, dopełnieniem czy przydawką (to jest ważne np. podczas rozróżniania dopełnień i podmiotów, bowiem pytamy tu co? kto? lub np. co? kogo?).
3. Pamiętaj, że w trakcie dokonywania rozbioru nie musisz z mozołem wyliczać form gramatycznych wyrazów (np. osoby, liczby, rodzaju itd.), chyba że polecenie wyraźnie o tym wspomina. Na egzaminie – liczy się też czas, jaki poświęcamy poszczególnym zadaniom, nie warto więc poświęcać na jedno z nich całej godziny (dodajmy, że jeśli egzaminator nie wymaga od Was określania form gramatycznych, nie dostaniecie za swoją pracę dodatkowych punktów!)
Jeżeli chcecie poćwiczyć przed sprawdzianem, zapraszam do poniższego testu:
I na koniec mała zagadka. Ciekawa jestem, czy macie jakieś pomysły ?😁
Życzę wszystkim udanego weekendu, dużo spacerów, wycieczek rowerowych i każdej możliwej aktywności fizycznej na świeżym powietrzu. Weekend uważam za rozpoczęty! Do poniedziałku !
Комментарии