Drogie Dzieci!
Podobno przed wolnym praca pali się w rękach, bo na samą myśl o czekających przyjemnościach człowiek ma więcej energii. Mam wrażenie, że w naszym przypadku sprawa wygląda zupełnie inaczej. Im dłuższy czas oczekiwania na upragnione wakacje, tym mniejsza mobilizacja do pracy.
Dzisiejszą lekcję poświęcimy na omówienie drugiego typu zdań, które powinniście znać kończąc szóstą klasę. Doskonale wiecie, iż zdania dzielimy na pojedyncze oraz złożone. Znajomość zdań pojedynczych wypracowaliśmy już prawie do perfekcji przez ostatnich kilkanaście lekcji, dlatego dziś zajmiemy się zdaniami złożonymi.
Otwieracie zeszyty i zapisujecie temat dzisiejszej lekcji.
Temat: Budowa zdania złożonego.
Niektórzy z Was na hasło zdanie złożone dostają pewnie lekkich dreszczy. Zupełnie niepotrzebnie. Budowa tych konstrukcji wcale nie jest aż tak skomplikowana, jak się wydaje. Dobrze jednak wiedzieć na temat zdań złożonych tyle, by poprawnie ich używać. Do dzieła!
Pewnie pamiętacie zasadę, że bez orzeczenia nie ma zdania. Jeżeli orzeczenie jest tylko jedno, mamy do czynienia ze zdaniem pojedynczym, jeśli orzeczenia są dwa lub jest ich więcej – jest to właśnie zdanie złożone. Każdą z części zdania złożonego, która ma swoje orzeczenie, nazywamy zdaniem składowym.
np. Mam duży dom, w którym znajduje się mnóstwo pomieszczeń. –zdanie złożone.
Powyższe zdanie złożone składa się z dwóch zdań składowych, oddzielonych od siebie przecinkiem.
Zwróćcie uwagę, że dwa zdania pojedyncze: (1) Kupię bilet. (2) Pójdę do kina.
– mogą przecież układać się w rozmaite nowe wypowiedzenia złożone, np.: (A) Kiedy kupię bilet, pójdę do kina. (B) Kupię bilet i pójdę do kina. (C) Kupię bilet, więc pójdę do kina.
Zauważmy, że treść ich zmienimy za pomocą wyrazów, które je łączą. W zdaniu (A) jest to spójnik podrzędności (kiedy); w zdaniach (B) i (C) jest to spójnik współrzędności (i, więc). Już dobre odczytanie spójników (nazywamy je wskaźnikami zespolenia zdania) pozwala rozpoznać różne typy wypowiedzeń złożonych. Są one:
złożone podrzędnie,
złożone współrzędnie.
Różnią się one przede wszystkim tym, że w zdaniach złożonych podrzędnie znajdziemy zawsze zdanie nadrzędne, którego treści jest uzupełniana przez zdanie podrzędne. W zdaniu "Kiedy kupię bilet, pójdę do kina" treść obu pojedynczych wypowiedzeń moglibyśmy zilustrować za pomocą wykresu przypominającego schodki:
. pójdę do kina (2)
.
kiedy kupię bilet (1) .
Taki wykres pokazuje hierarchię połączonych zdań i oznacza, że pierwsze jest podrzędne, a drugie – nadrzędne. Jak więc odróżnić zdania podrzędne od nadrzędnych?
Po pierwsze, moglibyśmy całe wypowiedzenie złożone uprościć do zdania nadrzędnego – treść byłaby uboższa, ale z pewnością logiczna i zrozumiała:
Pójdę do kina (zdanie nadrzędne) – samodzielny komunikat,
Kiedy kupię bilet (zdanie podrzędne) – spójnik (kiedy) powoduje, że takie wypowiedzenie nie może samodzielnie funkcjonować.
Po drugie, rozpoznajemy hierarchię tych zdań po tym, że zdanie podrzędne jest zawsze określeniem zdania nadrzędnego. Wnosi dodatkową treść, np. o czasie, miejscu, przyczynach, jakości rzeczy i zdarzeń opisanych w zdaniu nadrzędnym.
Drugim typem zdań złożonych, który zdecydowanie łatwiej rozpoznać jest wypowiedzenie złożone współrzędnie. Po pierwsze, znów z pomocą przychodzą nam wskaźniki zespolenia. Są nimi wyłącznie spójniki współrzędności (np. i, oraz, ale, lecz, albo, lub, więc):
Kupię bilet (1) i pójdę do kina (2). Kupię bilet (1), więc pójdę do kina (2).
Po drugie, oba wypowiedzenia mają jednakowy (współrzędny) układ. Na wykresie przedstawilibyśmy je za pomocą dwóch linii na jednym poziomie – pod względem gramatycznym dwa zdania są jednakowo ważne i mogłyby samodzielnie wyrażać swoją treść:
Kupię bilet (1) ...... pójdę do kina (2).
Różnicę między ich znaczeniami wprowadzają spójniki. Spójnik „i” informuje, że najpierw nastąpi jedno zdarzenie (ze zdania 1), a po jakimś czasie następne (zdanie 2). Te dwie treści się ze sobą łączą. Z kolei spójnik „więc” zapowiada, że zdarzenie opisane w zdaniu 2 wynika ze zdarzenia opisanego w zdaniu 1.
Na podstawie dzisiejszych informacji, zamieszczonych na blogu, wykonajcie notatkę w zeszycie. Wolałabym, aby nie była długa. Przede wszystkim powinna być przejrzysta i napisana w taki sposób, abyście zapamiętali jak najwięcej informacji.
Następnie zapraszam Was na stronę wordwall, gdzie sprawdzicie stopień opanowania dzisiejszego tematu 👇
Lekcję uważam za zakończoną i oficjalnie ogłaszam rozpoczęcie dłuuuugiego weekendu.
Widzimy się dopiero w poniedziałek !
Nie zmarnujcie wolnego czasu przed komputerem!
Comments